Kontrola drogowa w Polsce – obowiązkowe dokumenty i procedury

Kierowcy zawodowi muszą być przygotowani na to, że podlegają o wiele bardziej dokładnej kontroli, niż kierowcy samochodów osobowych. I, o ile kierowca „osobówki” podróżując po Polsce część dokumentów może od października 2018 r. zostawić w domu, to zawodowy szofer powinien mieć je zawsze przy sobie, aby usprawnić przebieg kontroli.

Kontrola drogowa w Polsce – dokumenty i procedury

W trakcie kontroli drogowej kierowcę zawodowego czeka znacznie bardziej drobiazgowa inspekcja. Sprawdzone zostaną nie tylko wszystkie wymagane dokumenty, ale i przestrzeganie przepisów dotyczących czasu prowadzenia pojazdu, przerw i okresów odpoczynku, stan techniczny pojazdu, normatywność oraz sposób zabezpieczenia ładunku. W zależności od skali ewentualnych nieprawidłowości kierowca może spodziewać się różnych, często bardzo poważnych sankcji.

1. Prawo jazdy

Podstawowym dokumentem, który kierowca zawodowy powinien mieć zawsze przy sobie jest prawo jazdy (przypominamy, że od 4 marca obowiązuje nowy wzór). Jego brak w kabinie pojazdu może skończyć się dla kierowcy zawodowego wykonującego przewóz drogowy mandatem w wysokości nawet 850 zł i zakazem dalszej jazdy, podczas gdy kierowcy „osobówki” za to samo wykroczenie grozi zaledwie 50 zł. Z czego wynika tak duża różnica w sankcjach?

Prawo jazdy dla kierowcy niezawodowego jest dokumentem potwierdzającym uprawnienia do kierowania pojazdem danej kategorii (A lub B). Natomiast dla kierowcy zawodowego prawo jazdy jest zarówno poświadczeniem zdobytych uprawnień do kierowania daną kategorią pojazdu, jak również dowodem na posiadanie niezbędnych kwalifikacji. Szofer w swoim prawie jazdy ma bowiem w sekcji nr 12 jako kod 95 zapisane aktualne badania lekarskie i psychologiczne stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania zawodu kierowcy oraz odpowiednią kwalifikację wraz z datą ważności (przeważnie wynosi ona 5 lat).

Dlatego, o ile w przypadku kierowcy niezawodowego wystarczy, że kontrolujący sprawdzi w systemie CEPiK, czy posiada on uprawnienia do kierowania daną kategorią pojazdu, to informacji o posiadaniu ważnego kodu 95 czyli aktualnych badań lekarskich, psychologicznych i odpowiedniej kwalifikacji, nie można obecnie uzyskać w żadnym systemie teleinformatycznym. W związku z tym kontrolujący może zakazać dalszej jazdy, nie mając możliwości sprawdzenia czy kierowca posiada odpowiednie uprawienia. Ponadto ustawa o transporcie drogowym, pod którą podlega zawodowy kierowca, sankcjonuje samo nieokazanie dokumentu, potwierdzającego ukończenie szkolenia wymaganego w związku z wykonywaniem przewozu drogowego, karą w wysokości 800 zł. Stąd łączny mandat może wynieść nawet 850 zł.

OCRK radzi: Jeżeli kierowcy zdarza się zapomnieć zabrać ze sobą prawo jazdy, dobrze aby mógł okazać do kontroli dowód potwierdzający odbycie szkolenia wymaganego w związku z wykonywaniem przewozu drogowego. Kserokopia badań lekarskich, psychologicznych i kwalifikacji przechowywana w teczce w kabinie powinna pomóc zaoszczędzić 800 zł.

2. Dowód rejestracyjny

Kolejnym istotnym dokumentem jest dowód rejestracyjny pojazdu i naczepy. Zgodnie z nowymi przepisami od 1 października 2018 roku kierowca nie musi już wozić ze sobą dowodu rejestracyjnego pojazdu i polisy OC w formie papierowej, gdyż wszystkie te informacje kontrolujący może sprawdzić w Centralnej Ewidencji Pojazdów.

OCRK radzi: W przypadku kierowcy zawodowego lepiej, aby te dokumenty były dostępne w kabinie tira w wersji papierowej, ponieważ znacznie skraca to czas kontroli – kontrolujący mogą m.in. zweryfikować bez konieczności korzystania z CEPiK-u, czy pojazd miał wykonane w terminie badania techniczne.

3. Wypis z licencji

Kierowca powinien również posiadać w pojeździe wypis z zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego albo wypis z licencji transportowej. To niezbędny dokument, który jest potwierdzeniem, że przewoźnik może wykonywać działalność gospodarczą w zakresie transportu drogowego. GITD wskazuje na konieczność jego okazania w przypadku kontroli.

4. List przewozowy

Ważnym dokumentem, wymaganym podczas kontroli drogowej jest również list przewozowy. Potwierdza on zawarcie umowy przewozu towaru pomiędzy firmą transportową a przedsiębiorstwem odpowiedzialnym za jego dostawę. W Polsce nie ma jednego określonego wzoru listu przewozowego. Ważne, aby zawierał wszystkie najważniejsze informacje o realizowanym transporcie, takie jak rodzaj przewożonego towaru, jego ilość czy też odbiorcę, ale również ewentualne dodatkowe warunki przewozu (np. temperatura). Przewoźnik powinien zadbać o poprawne wypełnienie listu przewozowego, bowiem tylko na jego podstawie wykazać można odpowiedzialność za zapłatę przewoźnego, uszkodzenie lub utratę towaru oraz kary administracyjno-prawne.

5. Stan techniczny pojazdu

Bardzo istotnym etapem kontroli drogowej jest sprawdzenie stanu technicznego pojazdu, które nie ogranicza się jedynie do weryfikacji, czy w dowodzie rejestracyjnym kierowca ma wpisane aktualne badanie techniczne w stacji diagnostycznej. Ma to ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego, ponieważ niesprawne technicznie zestawy pojazdów ważące niejednokrotnie blisko 40 ton są zagrożeniem dla innych uczestników ruchu, samego kierowcy czy środowiska. Co prawda polski tabor uległ w ostatnim czasie znacznej poprawie, jednak dotyczy to raczej firm realizujących transport międzynarodowy. Najczęstsze usterki skutkujące zatrzymaniem dowodu rejestracyjnego, a w rażących przypadkach wydaniem zakazu dalszej jazdy czy nawet holowaniem to: zły stan ogumienia, nieszczelności w układzie hamulcowym lub pneumatycznym, wycieki płynów eksploatacyjnych, niesprawne oświetlenie lub pęknięte tarcze hamulcowe.

Kiedy kierowca może spodziewać się zatrzymania dowodu rejestracyjnego, a kiedy również mandatu karnego, zakazu dalszej jazdy czy holowania? Prawo o ruchu drogowym w art. 132 ust. 1 wskazuje, iż policjant zatrzyma dowód rejestracyjny (pozwolenie czasowe) w razie:

• stwierdzenia lub uzasadnionego przypuszczenia, że pojazd:

1. zagraża bezpieczeństwu w szczególności po wypadku drogowym, w którym zostały uszkodzone zasadnicze elementy nośne konstrukcji nadwozia, podwozia lub ramy,
2. zagraża porządkowi ruchu,
3. narusza wymagania ochrony środowiska;

• stwierdzenia, że pojazd nie został poddany badaniu technicznemu w wyznaczonym terminie lub termin badania nie został wyznaczony prawidłowo;
• stwierdzenia zniszczenia dowodu rejestracyjnego (pozwolenia czasowego) w stopniu powodującym jego nieczytelność;
• uzasadnionego podejrzenia podrobienia lub przerobienia dowodu rejestracyjnego (pozwolenia czasowego);
• stwierdzenia, że badanie techniczne zostało dokonane przez jednostkę do tego nieupoważnioną;
• nieokazania przez kierującego dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub dowodu opłacenia składki za to ubezpieczenie, jeżeli pojazd ten jest zarejestrowany w kraju, o którym mowa w art. 129 ust. 2 pkt 8 lit. c;
• uzasadnionego przypuszczenia, że dane w nim zawarte nie odpowiadają stanowi faktycznemu.

Zgodnie z przytoczonymi przesłankami wystarczy więc, że funkcjonariusz przypuszcza, że pojazd nie jest w pełni sprawny lub stanowi zagrożenie, aby mógł zgodnie z prawem zatrzymać dowód rejestracyjny. Dlatego, w sytuacji utraty dowodu rejestracyjnego z przyczyn, które użytkownik później wykluczy np. na stacji diagnostycznej, nie ma podstaw do odwołania czy pociągnięcia do odpowiedzialności funkcjonariusza za niesłuszne zatrzymanie dokumentu.

Kontrolujący wydaje pokwitowanie za zatrzymany dowód rejestracyjny, w którym wpisuje przyczynę zatrzymania, podstawę prawną i to czy zezwala na dalszą jazdę (z uwzględnieniem, jeśli to konieczne, pod jakim warunkiem np. ograniczenie maksymalnej prędkości, dojazd do konkretnego miejsca) czy jej zakazuje. W przypadku, gdy kontrolujący stwierdzi (lub będzie przypuszczał), że pojazd zagraża bezpieczeństwu lub narusza wymagania ochrony środowiska, nie może dopuścić go do dalszej jazdy. Jeżeli ponadto pojazd będzie znajdował się w miejscu zagrażającym bezpieczeństwu ruchu drogowego zostanie on zaholowany w bezpieczne miejsce na koszt właściciela.

6. Karta kierowcy i wydruki z tachografu

Na tym etapie niejednokrotnie kończy się kontrola, przeprowadzana przez funkcjonariuszy policji. Natomiast, jeżeli do kontroli kierowcę zatrzyma Inspekcja Transportu Drogowego, to poza opisanymi już czynnościami i dokumentami zweryfikuje ona dodatkowo przestrzeganie przepisów dotyczących czasu pracy kierowcy: prowadzenia pojazdu, przerw i okresów odpoczynku.

Taka kontrola polega na wczytaniu danych z karty kierowcy oraz tachografu cyfrowego lub pobraniu tarcz tachografu i ich analizie. Okresem podlegającym kontroli jest maksymalnie 28 dni wstecz plus dzień bieżący i taki okres kierowca musi udokumentować. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, odpowiedzialność za naruszenia ponosi:

• kierowca (mandat karny, pouczenie, wniosek do sądu o ukaranie)
• przedsiębiorca (decyzja administracyjna)
• osoba zarządzająca przedsiębiorstwem (mandat karny, pouczenie, wniosek do sądu o ukaranie).

Za jedno wykroczenie mogą więc odpowiadać aż trzy różne osoby. I o ile odpowiedzialność kierowcy przeważnie nie budzi żadnych wątpliwości i zastrzeżeń (bo w końcu to on złamał przepisy), o tyle odpowiedzialność przedsiębiorcy i osoby zarządzającej jest nierzadko podważana. Bo czy pracodawca powinien otrzymać karę, skoro kierowca z przyczyn niezależnych od obowiązków służbowych przykładowo skrócił odpoczynek dzienny? W tej sytuacji istnieje możliwość odstąpienia od ukarania przedsiębiorcy, jednak w praktyce uniknięcie odpowiedzialności w praktyce jest bardzo trudne. Przedsiębiorca musi udowodnić w złożonych wyjaśnieniach, że nie miał wpływu na powstanie naruszenia i wynikało ono z przyczyn niemożliwych do przewidzenia. Z załączonych do wyjaśnień dokumentów powinno również wynikać, iż pracodawca prawidłowo organizuje pracę, sprawuje odpowiedni nadzór nad kierowcami, a składniki wynagrodzenia nie zależą od ilości przewiezionego towaru czy przejechanych kilometrów. Funkcjonariuszom natomiast przeważnie wystarczy jeden dowód, aby ustalić czy pracodawca miał wpływ na powstanie danego naruszenia – przesłuchanie kierowcy. Uzyskane w ten sposób informacje są bardzo mocnym dowodem w sprawie i jeżeli obciążają winą przedsiębiorcę, bardzo trudno jest z nimi skutecznie polemizować. Dlatego w interesie przewoźnika leży edukowanie zatrudnionych kierowców z zakresu prawidłowej obsługi tachografu i przestrzegania norm czasu pracy. Takie szkolenia dla swoich klientów przeprowadza bezpłatnie Ogólnopolskie Centrum Rozliczania Kierowców.

Omówiliśmy najważniejsze elementy, o które należy zadbać realizując przewóz krajowy. W kolejnym artykule wyjaśnimy, na co dodatkowo zwrócić uwagę wykonując transport międzynarodowy.